Geen Bach zonder Bacchus

Geen klinkende noot zonder klinkende glazen. Zo verwonderlijk is het niet dat een passie voor klassieke muziek en wijn vaak samengaan. Menig componist liet zich inspireren door een goed glas van wat Bach ‘de gave Gods’ noemde.

Eigenlijk is het best opmerkelijk dat niemand ooit een boek schreef over de wijnliefhebberij van klassiek componisten, want bladerend door brieven en stapels biografieën valt op dat die als een rode draad door de muziekgeschiedenis loopt. Al in 1427, de vroege Renaissance, schreef de Vlaamse componist Guillaume Dufay, vlak voor een reis naar Italië, het melancholische afscheidslied Adieu ces bons vins de Lannoys, een hommage aan de Noord-Franse wijnen waar hij zo van genoten had. Tegenwoordig kunnen we ons daar niets meer bij voorstellen, want van de wijnbouw in die regio is weinig over. Een andere kroniekschrijver meldt dat Johann Christian Bach, zoon van, champagne en bourgogne dronk toen hij zijn Salve Regina schreef. Van Richard Wagner weten we dat hij maar liefst honderd flessen Saint-Péray bestelde voor hij aan zijn laatste opera Parsifal begon. En het was de rode Kadarka, gemaakt van een lokale druif uit het Hongaarse Szekszárd, die Franz Schubert inspireerde tot zijn populaire Forellenquintet. Diezelfde fluweelzachte wijn liet ook componist en meesterpianist Franz Liszt niet aan zich voorbij gaan. Hij was er zelfs zo enthousiast over dat hij paus Pius IX een kistje Kadarka cadeau deed.

Een bodempje leggen

Joseph Haydn vond blijkbaar dat hij zijn werk als componist en kapelmeester niet naar behoren kon uitvoeren zonder een bodempje te leggen. Hij liet in 1779 in zijn herziene contract met de Hongaarse vorst Nikolaus Esterházy opnemen dat zijn salaris zou worden aangevuld met ‘Lieferungen von Wein’ uit de geprezen paleiskelder. Ruim dertig jaar bewoonde Haydn een riante suite in het ‘Versailles van Hongarije’, componeerde er zijn beste werken en maakte er heel wat flesjes soldaat. Naar verluidt was de nu nog steeds internationaal befaamde Tokaj-wijn, die door de Franse koning Lodewijk XIV al tot ‘de wijn der koningen, de koning der wijnen’ werd gedoopt, zijn favoriet.
In de winter verbleven Haydn en zijn broodheer meestal in Schloss Esterházy in Oostenrijk. De componist maakte dan wel eens korte uitstapjes naar Wenen, waar hij in 1783 Wolfgang Amadeus Mozart ontmoette. Er is historisch bewijs dat de vriendschap die tussen hen ontstond gebaseerd was op de liefde voor muziek, maar het kan bijna niet anders of het klikte ook op een ander vlak.

Versa il vino!

Net als Haydn was Mozart een groot wijnliefhebber. Dat werd hem met de wijnfles ingegoten, zo blijkt uit de correspondentie van de familie Mozart. Als Wolfgang met zijn moeder in 1777 op reis is, schrijft vader Leopold hen: ‘Dat wij elkaar gauw weer mogen zien en moge dat bij een glas Rijnwijn zijn’. In het postscriptum voegt hij toe: ‘Lieve Wolfgang, laat je de Rijnwijn maar goed smaken, drink op mijn gezondheid.’
Ook in Mozarts werk wordt de wijn regelmatig bezongen. In zijn opera Don Giovanni zit zelfs sluipreclame voor een wijn die door vrienden van de familie werd geproduceerd. ‘Versa il vino! Eccellente Marzemino!’ (Schenk de wijn! De voortreffelijke Marzemino!), zingt Don Giovanni, direct verwijzend naar de door Mozart geliefkoosde, robijnrode Marzemino-wijn uit Trentino, die overigens nog steeds gemaakt wordt.

Zonde van de gave Gods

Ook de familie Bach had connecties in de wijnindustrie. Eén van de belangrijkste Bach-experts concludeert uit verschillende brieven dat de componist een ‘voorliefde had voor spiritualiën’ en gerust een wijnkenner genoemd mag worden. Bach onderhield een warme band met zijn familie aan de Main, in het Frankische wijngebied ten zuiden van het Thüringer Wald. In een brief aan zijn neef Elias, eigenaar van een wijngaard en ook componist, bedankt Bach voor een ‘voortreffelijk vaatje wijn’ dat hem is toegestuurd. Maar, voegt hij er teleurgesteld aan toe, ‘het is zeer te betreuren dat het vaatje door het schokken van de kar of op een andere wijze beschadigd is; na opening en de hier gebruikelijke inspectie bleek het bijna voor twee derde leeg en volgens opgave des visitatoris (inspecteur, red.) nog slechts zes kannen te bevatten; het is zonde dat er van de gave Gods ook maar het geringste dropje wordt verspild.’

Een fles oude Bach

Na zo’n brief kun je niet anders dan concluderen dat Bach een hartstochtelijk wijndrinker was. In dat licht klinkt de metafoor die Johannes Brahms ruim een eeuw later gebruikte om zijn bewondering voor Bach uit te drukken extra geestig. Tijdens een wijnproeverij in 1876 kwam een dure fles Rauenthaler ter tafel. Eén van de aanwezigen zei: ‘Wat Brahms is onder de componisten, is deze Rauenthaler onder de Rijnwijnen’. Brahms antwoordde gevat en vol zelfrelativering: ‘Schenkt u ons dan maar een fles oude Bach!’
Wijn markeert niet alleen de hoogtepunten in de levens van de componisten. De als smulpaap en wijngenieter bekend staande Gioacchino Rossini stuurde een lege Chianti mandfles naar zijn Italiaanse moeder toen zijn opera semiserio Torvaldo e Dorliska flopte. Omdat de Italianen zo’n fles een ‘fiasco’ noemen, wist zijn moeder genoeg.
De beroemdste wijnanekdote uit de muziekgeschiedenis is eveneens een tragische. Het zijn de famous last words van Ludwig van Beethoven. De componist had de laatste sacramenten al toegediend gekregen toen een kistje Rüdesheimer wijn van zijn muziekuitgever Schott’s Söhne werd bezorgd. Beethoven had daar een maand eerder per brief om gevraagd. Zijn vriend en biograaf Schindler zette twee flessen naast zijn bed. Beethoven bekeek ze en stamelde: ‘jammer, jammer, te laat!’.

Drink dit, draai dat

De wijnindustrie heeft in de loop der jaren dankbaar gebruik gemaakt van de namen van beroemde drinkers. Er bestaat Beethovenwijn, Mozartwijn, Haydnwijn, Lisztwijn en Bachwijn. Maar wij tippen vier bijzondere, authentieke combinaties, zoals die uit de biografieën naar voren komen.

Haydn + Tokaji Aszú

Deze zoete dessertwijn benadert het best de nogal prijzige ‘wijn der koningen, koning der wijnen’ waar Haydn zo van hield. De licht goudkleurige wijn van de Hongaarse producent Château Dereszla heeft aroma’s en smaak van honing, abrikoos, gebrand hout, goût de pétrole, gouden rozijnen en Toblerone karamel.
Draaien: Haydn’s Harmoniemesse uitgevoerd door het ensemble Vienna Concentus Musicus, o.l.v. Nikolaus Harnoncourt
Drinken: Tokaji Aszú 3 Puttonyos 2005

Mozart + Marzemino

Wat kun je bij de opera Don Giovanni beter drinken dan de wijn die erin genoemd wordt? Marzemino is een droge, robijnrode wijn, met een fruitige smaak en bouquet en een aangenaam bittertje. De rijping vindt uitsluitend plaats in stalen tanks en op de fles.
Draaien: De cd-opname van Mozarts’ Don Giovanni van dirigent John Eliot Gardiner stamt weliswaar uit 1995, maar staat nog steeds als een huis.
Drinken: Marzemino 2005

Bach + Müller Thurgau

Een heldere, zongele Müller Thurgau uit het Duitse Franken, de streek waar familie van Bach een wijngaard had, is een logische keuze. Het is een droge, fruitige wijn met fijne muskaattonen en een sappige, kruidige, lange afdronk. Uitstekend als ‘zomerse’ wijn op het terras of in de tuin.
Draaien: Bachs Harpsichord Concertos, Volume 2 in een uitvoering van het Cologne Chamber Orchestra en solisten o.l.v. Helmut Müller- Brühl.
Drinken: Untereisenheimer Sonnenberg Müller-Thurgau

Schubert + Szekszárdi Kadarka

De kadarka is de oudste druivensoort in het historische wijngebied Szekszárd. De druif groeit alleen in Hongarije en een klein deel van Bulgarije. Deze Vida-wijn is gemaakt van 85 jaar oude stokken en heeft daardoor een mooie diepe, kersenrode kleur. Met speelse, kruidige neus en zachte smaak vol rijp, rood fruit.
Draaien: Schuberts Trout Quintet, uitgevoerd door o.a. pianist Rudolf Serkin.
Drinken: Vida Péter Szekszárdi Kadarka 2005

Met dank aan docent muziekgeschiedenis Reinier Maliepaard, voor de research.

Delen